Dalgalar ve Akıntılar

DALGALAR ve AKINTILAR

DALGALAR
Deniz yüzeyinde daha çok çekim kuvveti ve rüzgarların etkisiyle oluşan dairesel salınım hareketleridir.

A. DALGA AŞINIM ŞEKİLLERİ
a) Falez
Dalgalar, yüksek kıyılara ve burunlara çarparak kıyıyı alttan aşındırır.
Alttan aşınan kıyıların üst kısmı zamanla yerçekiminin etkisiyle düşer.
Böylece falez ya da yalıyar adı verilen dik kıyı şekilleri oluşur.
Falezler genellikle;
dağların denize paralel uzandığı,
kıta sahanlığının dar olduğu kıyılarda görülür.
Türkiye’de en fazla Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında görülür.

B. DALGA BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Dalgaların biriktirme yaptığı kıyıların en önemli özellikleri şunlardır:
Kıta sahanlığı geniştir.
Kıyıda güçlü akıntılar yoktur.
a. Kıyı Oku
Dalgaların biriktirdiği malzemelerin kıyı kesimlerde ok biçiminde uzanmasıyla oluşan şekillere kıyı oku denir.
b. Kıyı Seti (Kordonu)
Kıyı okunun zamanla genişlemesiyle oluşan şekillere kıyı seti denir.
c. Lagün (Deniz Kulağı)
Kıyı setlerinin birleşmesi veya akarsuyun önünü kapatmasıyla kıyıda oluşan yer şekillerine lagün (deniz kulağı) denir.
Lagünler aynı zamanda birer göldür.
Örnek: Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos (Durusu) vb.
d. Tombolo (Saplıada)
Kıyı okunun zamanla gelişerek kıyının açığındaki bir adayı karaya bağlamasıyla oluşan yarımada şekline tombolo (saplıada) denir.
Örnek: Kapıdağ yarımadası (Erdek).

AKINTILAR
Okyanus ve denizlerdeki suların bir yerden başka bir yere gitmesine akıntı denir.
Akıntıların Nedenleri
    A. SÜREKLİ RÜZGÂRLAR
    B. SEVİYE FARKI
    C. YOĞUNLUK FARKI
    D. GELGİT (MED - CEZİR)

AKINTILARIN NEDENLERİ
A. SÜREKLİ RÜZGÂRLAR
Rüzgarlar akıntılarının oluşmasında etkilidir.
Okyanus akıntıları Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüş yönünden dolayı Kuzey Yarımküre’de sağa, Güney Yarımküre’de sola doğru saparak akıntıları oluştururlar.
Akıntılar sıcak ve soğuk olmak üzere ikiye ayrılırlar.
B. SEVİYE FARKI
İç denizlerde görülür.
Denizlerin üst kısmını ifade eder.
Türkiye’de seviyesi en yüksek olan deniz Karadeniz’dir.
Bu durumun nedenleri;
Yağış miktarının fazla olması, buharlaşmanın az olması, akarsuların bol malzeme taşımasıdır.
Karadeniz’in su seviyesi Akdeniz’e göre 40-50 cm daha yüksektir.
Bu nedenle Karadeniz’den Akdeniz’e doğru boğazlar yoluyla bir üst akıntı oluşur.
C. YOĞUNLUK FARKI
Denizlerin tuzluluk oranını ifade eder.
Akdeniz’in suları Karadeniz’den daha tuzlu olduğu için yoğunluğu daha fazladır.
Bu nedenle Akdeniz’den Karadeniz’e doğru boğazlar yoluyla bir alt akıntı oluşur.
D. GELGİT (MED - CEZİR)
Güneş ve daha çok Ayın Dünya üzerindeki çekim gücüne bağlı olarak, deniz seviyesinde görülen periyodik salınımlardır.
Gel safhası ile git safhası arasındaki seviye farkına gelgit genliği denir.
Gelgitin Etkileri
Akarsuların ağız kısmında aşındırma yaparak Haliçli kıyıların oluşmasını sağlarken delta ovalarının oluşumunu engeller.
Dalgaların biriktirme yapmasını engelleyerek kıyılarda;
Kıyı OkuKıyı Seti (Kordonu)Lagün (Deniz Kulağı)Tombolo (Saplıada) gibi yer şekillerinin oluşumunu engeller.
Watt tipi kıyıların oluşumuna neden olur. Bu tür kıyılarda kıyı çizgisi değişkendir.
Limancılığın ve deniz ulaşımının gelişmesine olanak sağlar.
Not:
1. Ay, Dünya’ya daha yakın olduğu için Ay’ın çekim gücü Güneş’den daha fazladır.
2. Bir Ay günü, Güneş gününden 50 dakika uzun olduğu için gelgit, her gün bir önceki güne göre 50 dakikalık gecikmeyle gerçekleşir.