Karstik Şekiller

Karstik Şekiller
Suyun etkisiyle kolayca çözünebilen kalker (kireçtaşı), jips (alçıtaşı) ve kayatuzu gibi kayaçların bulunduğu arazilerde oluşan yer şekillerine karstik şekiller denir.
Türkiye’de karstik yer şekillerinin en yaygın olduğu yerler;
Akdeniz Bölgesi (Göller Yöresi, Orta Toroslar, Teke Yöresi),
İç Anadolu’nun güneyi (Konya çevresi),
Güneydoğu Toroslar ve Güneydoğu Anadolu’nun güneyi,
Sivas, Çankırı, Erzincan ve Kars çevresi (Jips üzerinde oluşan karstik şekiller)

A. Karstik Aşınım Şekilleri
Karstik aşınma şekilleri, yer altı ve yer üstünde bulunan karbondioksit sularının etkisiyle kayaçların çözünmesi sonucunda oluşur.
1. Lapya
Karstik aşınma sonucunda oluşmuş en küçük çukurluktur.
Lapyaların derinliği birkaç santimetreyle birkaç metre arasında değişebilir.
2. Dolin
Lapyaların birleşmesiyle oluşur.
3. Uvala
Eğimi az olan yerlerde dolinlerin birleşmesiyle oluşan daha büyük çukurlardır.
4. Polye
Uvalaların birleşmesiyle veya çözünerek genişlemesiyle oluşan en geniş karstik çukurluklardır.
Tabanlarında alüvyonların birikmesiyle karstik ovalar oluşur.
Karstik alanlarda tarım yapılabilen en önemli düzlükler polye tabanlarında bulunur.
Türkiye'de başlıca polyeler: Tefenni, Kestel, Acıpayam,Elmalı, Korkuteli, Muğla…
5. Düden
Polyelerin tabanlarındaki suların yer altına aktığı kanallara düden ya da su yutan denir. Bu suların başka bir yerden kaynak olarak çıktığı yere ise su çıkan denir.
6. Kör Vadi
Akarsuların bir su yutanla yer altına geçtiği yerlerde vadi aniden sona erer. Bu yer şekillerine çıkmaz vadi de denir.

7. Mağara
Karstik alanlarda yer altına sızan suların, çatlakları eritip genişletmesiyle oluşan boşluklardır.
Türkiye’deki başlıca mağaralar:
Karain (Antalya), Narlıkuyu (Mersin), Damlataş (Alanya), Yarımburgaz (İstanbul), İnsuyu (Burdur), Dumanlı ve Düden (Manavgat)...

8. Obruk
Polyelerin derine doğru genişlemesiyle veya mağara tavanlarının çökmesiyle oluşur.
Dar ve derin kuyulardır.
Obrukların ağızlarının çapları onlarca metreyi, derinliği ise yüzlerce metreyi bulur.
Türkiye’de;
Silifke’deki Cennet ve Cehennem obrukları,
Tuz Gölü’nün güneydeki Obruk Platosu’nda (Kızören obruğu) çok sayıda obruk bulunur.

B. Karstik Birikim Şekilleri
Karstik suların içindeki kalsiyum karbonatın (CaCO3), suyun buharlaşması sonucu çökelmesiyle oluşur.
1. Sarkıt
Mağara tavanlarından damlayan suların buharlaşmasıyla tavanda biriken tortulardır.
Sarkıtlar aşağıya doğru sarkan şekillerdir.
2. Dikit
Mağara tavanlarından damlayan suların tabansa buharlaşmasıyla içindeki çözünmüş maddelerin çökelip birleşmesiyle oluşan şekillerdir.
3. Sütun
Mağara tabanları ve tavanları arasında sarkıt ve dikitlerin birleşmesiyle oluşan şekillerdir.

4. Traverten
Karstik arazilerde;
Yamaçlardan yeryüzüne çıkan karstik suların buharlaşmasıyla, yamaç boyunca kireç çökelir ve gözenekli taşlar oluşur.
Bunlara traverten veya kalker tüfü adı verilir.
Türkiye’de, Denizli Pamukkkale’de görülür.