Doğal Çevre Ve Doğal Unsur
Canlıların (insan, bitki, hayvan ve mikroorganizmalar) yaşamları boyunca etkileşim içinde oldukları fiziki, biyolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel ortama doğal çevre denir.
Doğal çevre içinde yer alan ve oluşumunda insanların etkisinin bulunmadığı her şeye (deniz, akarsu, dağ, toprak vb.) doğal unsur denir.
Coğrafya çevre ile insan arasındaki karşılıklı etkileşimi prensipleri doğrultusunda yorumlayan ve bu ilişkilerin sonuçlarını ortaya koyan bilim dalıdır.
Doğal Çevrenin İnsan Yaşamına Etkisi
Doğal çevre göstermiş olduğu özellikler ile insan ve canlı yaşamına olumlu ya da olumsuz olarak etki eder. Örneğin;
Yüksek, dağlık ve engebeli alanlarda nüfus yoğunluğu azdır.
Yağışın az, sıcaklığın yüksek olduğu çöllerde hayat yoktur.
Volkanik bölgelerde toprak verimli olduğundan nüfus yoğunluğu fazladır.
Fay hatlarının geçtiği yerlerde yaşanan depremlerin hayata ve ekonomiye olumsuz etkileri görülür.
Doğal güzelliklerin bulunduğu iklimin de elverişli olduğu yerlerde turizm etkinlikleri gelişir.
Tropikal bölgelerde zaman zaman görülen kasırga, fırtına, tayfun ve tornado gibi hava olayları insan yaşamını etkiler.
İnsanın Doğal Çevreye Etkisi
İnsan ve doğa ilişkisinde sadece doğa insanı etkilemez, insanın da doğa üzerinde belirli bir etkisi vardır.
Özellikle son 200 yılda gerek nüfusun hızlı artışı, gerekse meydana getirdiği sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmeler neticesinde insan doğayı etkiler ve değiştirir. Örneğin insanoğlu;
Geçmişten beri barınmak, korunmak, yaşamak için köyler ve şehirler kurmuştur.
Karada, denizde ve havada ihtiyaçları doğrultusunda ulaşım yolları ve sistemleri geliştirmiştir.
Verimli tarım alanlarını yüzyıllardır işlemektedir.
Yine ihtiyaçları doğrultusunda uygun alanlara sanayi tesisleri yapmıştır.
Binlerce yıldır, bitki örtüsünü veya ormanları kullanmaktadır.
Yer altı kaynaklarını işleyerek madenciliği geliştirmiştir.
Fosil yakıtları son 200 yıldır yoğun olarak kullanmış bu durum, doğadaki hava, toprak, su kirliliği gibi değişimlere neden olmuştur.
Dünya'nın Doğal Ortamları
Doğal çevre ile insan arasındaki ilişkiyi daha net bir şekilde ortaya koyabilmek için Coğrafya, doğal çevreyi bulundukları yere göre dört bölüme ayırır.
Yani en büyük yaşam alanı ve doğal ortam olan Yer Küre (Ekosfer); Taş Küre (Litosfer), Hava Küre (Atmosfer), Su Küre (Hidrosfer) ve Canlılar Küresi (Biyosfer) olmak üzere dört doğal ortamdan oluşmaktadır.
Bu ortamlar, insan eli değmeden oluştuğu ve işleyişini insan etkisi olmadan sürdürebildiği için doğal sistemler olarak isimlendirilir.
Ekosferi oluşturan bu dört doğal ortam birbirleriyle sürekli ilişki içindedir.
Yeryüzeyinin en dış katmanını oluşturur.
Yeryüzünün soğuyarak tamamen katılaşmış ve kabuklaşmış dış yüzeyidir.
Ortalama kalınlığı 33 km’dir.
Birbirinden farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip kayaçların yanında dağ, vadi, ova, plato gibi yerşekilleri ve topraklar Taş Küre'yi oluşturan başlıca unsurlardır.
Coğrafya, Taş kürenin insanlar tarafından kullanılabilen kısmıyla ilgilenir.
2. Hava Küre (Atmosfer)
Yerçekimiyle Dünya'yı çevreleyen ve Dünya ile birlikte hareket eden içerisinde çeşitli gazların bulunduğu küre’dir.
Yaklaşık on bin km’lik bir kalınlığa sahiptir.
Atmosferin varlığı canlılar küresi için çok büyük bir önem arz etmektedir.
Atmosfer Güneş'ten gelen zararlı ışınları tutması, Dünya'nın aşırı ısınıp soğumasını engellemesi ve tüm iklim olaylarının gerçekleştiği yer olması nedeniyle Coğrafya'nın önemli bir ilgi ve araştırma alanını oluşturur.
3. Su Küre (Hidrosfer)
Yeryüzündeki okyanus, deniz, akarsu ve göl suları ile yer altındaki tabakalar içinde bulunan tüm suların oluşturduğu ortamdır.
Su, canlılar için vazgeçilemeyen ve yerine hiçbir alternatifi bulunmayan tek maddedir.
Yeryüzündeki tüm canlı yaşamı suya bağlıdır.
Su, yeryüzündeki tüm canlıların yaşamını sağladığı gibi dağılışlarını da belirlemektedir.
Ayrıca su insanların ekonomik faaliyetlerini de etkileyen önemli etmendir.
4. Canlılar Küresi (Biyosfer)
İnsanlar, bitkiler ve hayvanlardan oluşan küredir.
Bu küre yoğun bir şekilde taş, hava ve su küreleriyle etkileşim halindedir.
Bu karşılıklı etkileşim sonucunda yeryüzünde yaşam devam etmektedir.
Canlılar içinde en çok çevresini etkileyen ve çevresinden etkilenen insandır.
Coğrafya'nın Konusu
Coğrafya; Dünyamızın oluşumunu, şeklini, hareketlerini ve bunların sonuçlarını, yeryüzündeki katı, sıvı ve gaz oluşumlarını, yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan iç ve dış kuvvetleri, atmosfer olaylarını, bitki örtüsü ve hayvanların dağılışını,insanların beşeri ve ekonomik faaliyetleri ile bunların mekan içindeki dağılışını kendine konu edinmiştir.
Kısaca Coğrafya'nın konusu; insan-çevre ilişkileri ile yeryüzünün doğal, toplumsal ve ekonomik özellikleridir.
Coğrafya'nın Prensipleri
Coğrafya, yeryüzünün tamamını kapsayan inceleme alanı ve inceleme konusunu oluşturan olayları ile çok geniş ve karmaşıktır.
Yeryüzündeki doğal ve beşeri olayları meteoroloji, jeoloji, tarih ve demografi (nüfus) gibi bilim dalları da incelemektedir.
Coğrafya'yı bu bilim dallarından ayıran özellik ise olaylar arasındaki ilişkileri üç ana prensip doğrultusunda ele almasıdır.
Coğrafyanın prensipleri: Dağılış, ilgi-bağlılık ve nedenselliktir.
1. Dağılış (Dağılım-Yayılış) ilkesi
Coğrafya araştırmalarına neden olan konuların, belirli bir alanda yayılış ve bulunuş biçimleri dağılış olarak ifade edilmektedir. (Yeryüzü şekilleri, sıcaklık, yağış, bitki örtüsü vb.nin dağılışı gibi).
Coğrafya; incelendiği konuların dağılışını harita, tablo ve grafikle ifade etmektedir. Coğrafya biliminin en önemli kaynaklarından olan haritalar, dağılış ilkesinin eseridir.
Coğrafya'yı diğer bilim dallarından ayıran ve Coğrafya'nın bağımsız bir bilim olmasını sağlayan en önemli ilke dağılış ilkesidir.
Dağılış ilkesi ayrıca Coğrafya'nın konusunun belirlenmesinde de önemli bir etkendir.
Yani dağılışı gösterilebilen her türlü olgu ve olay Coğrafya'nın konusu içinde yer alır.
2. İlgi ve Bağlılık (Karşılıklı İlgi-Bağlantı) ilkesi
Coğrafya'nın konusu olan her olay ve olgu, başka bir olay veya olgu ile ilgilidir, birbirine bağlıdır, yani aralarında neden-sonuç ilişkisi vardır.
Coğrafya'nın konularını oluşturan hiçbir olay veya olgu kendi başına değerlendirilemez. Olayların neden-sonuçları bakımından aralarında karmaşık ilişkiler vardır.
3. Nedensellik ilkesi
Coğrafya'nın konusunu oluşturan her olay ve olgunun bir nedeni vardır.
Hiçbir olay veya olgu tesadüf eseri oluşmaz.
Bütün pozitif bilimlerde olduğu gibi Coğrafya da incelediği konuların neden ve sonuçlarını araştırarak yararlı ve zararlı sonuçları bulur, zararların azaltılmasına ve önleyici tedbirler alınmasına yardımda bulunur.
Coğrafya'nın Bölümleri
Coğrafya da bütün pozitif bilimler gibi ilgi alanına giren konuları uzmanlık alanları oluşturarak inceler.
Coğrafya, konuların işlenişi bakımından genel ve yerel coğrafya olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
Doğal ve beşeri olayları yeryüzünün bütününde inceleyen Coğrafya bölümüdür.
Genel Coğrafya, olayları ele alışına ve işleyişine göre; Fiziki ve Beşeri Coğrafya olmak üzere iki bölüme ayrılır.
a. Fiziki Coğrafya
Matematik Coğrafya: Dünya'nın şeklini, boyutlarını ve hareketlerini inceler.
Klimatoloji: Yeryüzünde meydana gelen iklim olaylarını inceler.
Biocoğrafya: Hayvan türlerinin ve doğal bitki örtülerinin yeryüzündeki dağılışını inceler.
Hidrografya: Yer üstü ve yer altı suları ile bunların dağılışlarını inceler.
Jeomorfoloji: Yüzey şekillerinin oluşumunu ve dağılışını inceler.
b. Beşeri Coğrafya
Nüfus ve Yerleşme: Nüfusun yaş gruplarına, cinsiyete göre dağılışlarını doğum, ölüm ve göç olaylarını, yerleşme biçimlerini ve bunların yeryüzündeki dağılışlarını inceler.
Ekonomik Coğrafya: Tarım ürünleri, yer üstü ve yer altı kaynaklarının üretim miktarları, turizm, eğitim, sağlık hizmetleri gibi faaliyetleri ve bunların yeryüzündeki dağılışını inceler.
Siyasi Coğrafya: Ülkelerin siyasi sınırlarını, yönetim biçimlerini, idari bölümlerini ve bunların yeryüzündeki dağılışını inceler.
Yerel Coğrafya
Yerel Coğrafya, Genel Coğrafya konularını Dünya'nın herhangi bir kesiminde ele alıp inceleyen coğrafya bölümüdür.
Yerel coğrafya, coğrafi olayları bir bütün olarak değerlendirir.
Örneğin Türkiye Coğrafyası; Türkiye'nin Dünya üzerindeki konumunu, yerşekillerini, iklimini, bitki örtüsünü, tarım, ulaşım, turizm imkanlarını ele alıp inceler.
Yerel coğrafya, inceleme konusu olan bölge, ülke ya da kıtanın adıyla anılır.
Eğer bölgeler inceleniyorsa Bölgeler Coğrafyası, ülkeler inceleniyorsa Ülkeler Coğrafyası, kıtalar inceleniyorsa Kıtalar Coğrafyası gibi kavramlar kullanılır.
Coğrafyaya Yardımcı Olan Bilimler
Astronomi: Gök cisimlerini inceler.
Jeoloji: Yerkabuğunun yapısını inceler.
Meteoroloji: Hava olaylarını inceler.
Hidroloji: Sular bilimi
Jeofizik:Yerkabuğunun fiziki yapısını inceler.
Botanik: Bitkiler bilimi
Arkeoloji: Kazı bilimi
Petrografi: Taşlar bilimi
Zooloji: Hayvanlar bilimi
Antropoloji: İnsanın geçmişini inceler.
Etnoloji: Irkları ve yeryüzündeki dağılışını inceler.
Kartoğrafya: Harita bilimi
Demografi: Nüfus bilimi
Pedoloji: Toprak bilimi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder