Yeryüzündeki yaşamın önemli öğelerinden biri olan su, havanın soğuması veya ısınması ile katı veya buhar haline geçen bir maddedir.
Yeryüzü ile atmosfer arasında sürekli bir su dolaşımı vardır. Suyun atmosfer ile yeryüzü arasındaki dolaşımını üç aşamada incelemek doğru olur.
A) Atmosferdeki su buharı (nem)
B) Atmosferdeki yoğunlaşmış su (sis ve bulutlar)
C) Yağış
A) ATMOSFERDEKİ SU BUHARI
1. MUTLAK NEM
1m3 havadaki su buharının gram cinsinden değerine mutlak nem denir. Bir başka deyişle mutlak nem, havada bulunan mevcut su buharı miktarıdır.
Sıcaklık ile mutlak nem doğru orantılıdır.
Sıcaklık arttıkça (daha fazla su buharlaşacağı için) mutlak nem miktarı da artar.
Not: Mutlak nemin fazla olması için hem sıcaklığın hem de su kaynağının (deniz - okyanus) olması gerekir.
Ekvator’da mutlak nem fazladır. Çünkü, hem sıcaklık hem de su kaynağı fazladır.
Çöllerde mutlak nem azdır. Çünkü, sıcaklık fazla olduğu halde su kaynağı azdır.
Kutuplarda mutlak nem azdır. Çünkü, su kaynağı fazla olduğu halde sıcaklık azdır.
Karaların iç kesimlerinde mutlak nem azdır. Çünkü, su kaynağı azdır.
Türkiye’de ise;
Mutlak nemin en fazla olduğu bölge Akdeniz’dir. Çünkü, hem sıcaklık hem de su kaynağı fazladır.
Kıyı kesimlerdeki mutlak nem iç kesimlere göre daha fazladır. Çünkü,su kaynağı daha fazladır.
Kıyı kesimlerde mutlak nem miktarı yazın fazla iken kışın azdır. Bunun nedeni, sıcaklıktır.
Kıyı kesimlerde gündüz mutlak nem fazla iken gece azdır. Bunun nedeni, sıcaklıktır.
2. MAKSİMUM NEM (DOYMA NOKTASI)
1m3 havanın belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarına maksimum nem denir.
Sıcaklık arttıkça havanın nem taşıma kapasitesi de artar.
Sıcaklıkla maksimum nem doğru orantılıdır.
Not: Maksimum nemin artması için sıcaklığın artması yeterlidir. Suyun bulunmasına gerek yoktur.
Dünya’da maksimum nemin en fazla olduğu yerler çöllerdir.
Dünya’da maksimum nemin en az olduğu yerler kutuplar ve dağların zirvesidir.
Ekvator’da fazladır.
Maksimum nem yaz mevsiminde fazla iken kış mevsiminde azdır.
Maksimum nem Gündüz fazla iken gece azdır.
Türkiye’de ise;
Yaz mevsiminde en fazla olduğu bölge Güneydoğu Anadoludur.
Yaz mevsiminde en az olduğu bölge Doğu Anadoludur.
Kış mevsiminde en fazla olduğu bölge Akdenizdir.
Kış mevsiminde en az olduğu bölge Doğu Anadoludur.
İzmir’de yaz mevsiminde fazla iken kış mevsiminde azdır.
İstanbul’da gündüz fazla iken gece azdır.
3. BAĞIL (NİSBİ) NEM
Mutlak nem miktarının maksimum nem miktarına olan oranına bağıl nem denir.
Bir formülle ifade edilecek olursa;
Maksimum nem ile bağıl nem ters orantılıdır.
Sıcaklık ile bağıl nem ters orantılıdır.
Bağıl nem, bir hava kütlesinin yağış bırakma ihtimalidir.
Yağış bırakma ihtimali fazla ise bağıl nem fazla, yağış bırakma ihtimali az ise bağıl nem azdır.
Bağıl nem oranının fazla olduğu yerlerde;
Hava genellikle bulutu ve kapalıdır.
Yağış ihtimali fazladır.
Nem açığı azdır.
Basınç değeri genellikle düşüktür.
Genellikle yükselici hava hareketleri etkilidir.
Yeryüzünün ışımaya bağlı oluşan enerji kaybı azdır.
Sıcaklık farkı azdır.
Potansiyel buharlaşma azdır.
Hava mutlak nem bakımından zengindir.
Bağıl nem oranının az olduğu yerlerde;Hava genellikle güneşli ve açıktır.
Yağış ihtimali azdır.
Nem açığı fazladır.
Basınç değeri genellikleyüksektir.
Genellikle alçalıcı hava hareketleri etkilidir.
Yeryüzünün ışımaya bağlı oluşan enerji kaybı fazladır.
Sıcaklık farkı fazladır.
Potansiyel buharlaşma fazladır.
Hava mutlak nem bakımından fakirdir.
BUHARLAŞMA
Buharlaşma, sıvıların gaz haline dönüşmesidir.
Suyun buharlaşması ile havanın içindeki mevcut su buharının miktarı (mutlak nem) artar.
Buharlaşmayı etkileyen faktörler:
a. Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma şiddeti de artar.
b. Bağıl Nem: Bağıl nem oranı arttıkça nem açığı azaldığından buharlaşma azalır.
c. Rüzgâr: Rüzgârın şiddetinin ve hızının artması buharlaşmanın artmasına neden olur.
d. Su Yüzeyinin Genişliği: Su yüzeyinin genişliği arttıkça hava doyma noktasına ulaşıncaya kadar buharlaşabilir.
B) ATMOSFERDEKİ YOĞUNLAŞMIŞ SU
Havadaki su buharının gaz halden çıkarak sıvı ya da katı hale gelmesine yoğunlaşma denir.
Yoğunlaşmanın oluşabilmesi için havanın nem bakımından doyma noktasını geçmesi gerekir.
Hava kütlesi soğudukça nem taşıma kapasitesi (maksimum nem - doyma noktası) azalır.
Soğuyan havadaki nem doyma noktasına ulaştıktan sonra yoğunlaşmaya başlar.
Yoğunlaşma iki şekilde gerçekleşir;
a. Sis
b. Bulut
a. Sis
Yoğunlaşma yere dokunan hava katmanlarında olduğu zaman buna sis denir.
Sis daha çok alttan soğuyan hava kütleleri içinde oluştuğundan durgundur.
Ilık ve nemli hava kütlelerinin yatay hava hareketleri sonucunda soğuk yüzeylerle karşılaşmasıyla da sis oluşur.
Ilık denizlerden soğuk denizlere doğru oluşan yatay hava hareketleri,
Sıcak denizlerden soğuk karalara doğru oluşan yatay hava hareketleri,
Ilık denizlerden soğuk karalara doğru oluşan yatay hava hareketleri sis oluşturur.
Not: Sis oluşumunun en yoğun olduğu mevsimler ilkbahar ve sonbahardır.
b. Bulut
Daha çok dikey hava hareketlerine bağlı olarak soğumanın etkisiyle yerden yüksekte oluşan yoğunlaşmaya bulut denir.
Bulut oluşumu atmosferin yalnızca Troposfer katmanı içinde gerçekleşir.
Bunun nedeni, atmosferdeki su buharının tamamının sadece bu katmanda bulunmasıdır.
C. YAĞIŞ
Atmosferdeki su buharının, sıvı veya katı halde yeryüzüne düşmesine yağış denir.
Yağışın oluşabilmesi için; Su buharının yoğunlaşması, Bağıl nemin % 100’ü aşması gerekir.
0°C’nin üzerindeki yoğunlaşmalarda yağışlar sıvı şeklinde gerçekleşirken 0°C’nin altındaki yoğunlaşmalarda yağışlar katı şeklinde gerçekleşir.
Plüviyometre: Atmosferden yer yüzeyine düşen yağışı ölçen alete denir. 1m2 ye kaç litre yağışın düştüğünü ölçer.
YAĞIŞ TİPLERİ
A. GÖKYÜZÜNDE OLUŞAN YAĞIŞLAR B. YERYÜZÜNDE OLUŞAN YAĞIŞLAR
A. GÖKYÜZÜNDE OLUŞAN YAĞIŞLAR
1. Yağmur
Sıcaklığın 0°C’nin üzerinde olduğu zaman su buharının yoğunlaşarak sıvı halinde yere düşmesidir.
1. Yağmur
Sıcaklığın 0°C’nin üzerinde olduğu zaman su buharının yoğunlaşarak sıvı halinde yere düşmesidir.
2. Kar
Sıcaklığın 0°C’nin altında olduğu zaman su buharının yoğunlaşarak katı halinde yere düşmesidir.
3. Dolu
Daha çok konveksiyonel (dikey) hava hareketleri sonucunda su taneciklerinin aşırı ve hızlı soğumaları sonucunda donarak buz hale dönüşür.
İrileşip ağırlaşan buz taneleri yere düşerek doluyu oluşturur.
Genellikle orta enlemlerde havanın ılık olduğu bahar ve yaz aylarında görülür.
Daha çok konveksiyonel (dikey) hava hareketleri sonucunda su taneciklerinin aşırı ve hızlı soğumaları sonucunda donarak buz hale dönüşür.
İrileşip ağırlaşan buz taneleri yere düşerek doluyu oluşturur.
Genellikle orta enlemlerde havanın ılık olduğu bahar ve yaz aylarında görülür.
B. YERYÜZÜNDE OLUŞAN YAĞIŞLAR
1. Çiy
Sıcaklığın 0°C’nin üzerinde olduğu yerlerde, soğuyan cisimler üzerinde sıvı şeklinde oluşan yağışlardır.
Günlük sıcaklık farkının fazla olduğu karasal iklim bölgelerinde bahar mevsimlerinde sık olarak görülür.
1. Çiy
Sıcaklığın 0°C’nin üzerinde olduğu yerlerde, soğuyan cisimler üzerinde sıvı şeklinde oluşan yağışlardır.
Günlük sıcaklık farkının fazla olduğu karasal iklim bölgelerinde bahar mevsimlerinde sık olarak görülür.
2. Kırağı
Sıcaklığın 0°C’nin altında olduğu yerlerde, soğuyan cisimlerin üzerinde kristaller şeklinde oluşan yağışlardır.
Günlük sıcaklık farkının çok fazla olduğu özellikle orta enlemlerde, sonbahardan kışa ve kıştan ilkbahara geçiş dönemlerinde görülür.
Sıcaklığın 0°C’nin altında olduğu yerlerde, soğuyan cisimlerin üzerinde kristaller şeklinde oluşan yağışlardır.
Günlük sıcaklık farkının çok fazla olduğu özellikle orta enlemlerde, sonbahardan kışa ve kıştan ilkbahara geçiş dönemlerinde görülür.
3. Kırç
Aşırı derecede soğumuş sisli ortamda, sis oluşturan su buharının yere ve cisimlere çarparak buz şeklinde oluşturduğu yağıştır.
Kırağıya göre buz kristalleri daha kalın ve iridir.
Orta enlemlerde kış aylarında ve kutup çevrelerinde görülür.
Aşırı derecede soğumuş sisli ortamda, sis oluşturan su buharının yere ve cisimlere çarparak buz şeklinde oluşturduğu yağıştır.
Kırağıya göre buz kristalleri daha kalın ve iridir.
Orta enlemlerde kış aylarında ve kutup çevrelerinde görülür.
YAĞIŞ ÇEŞİTLERİ
1) Konveksiyon (Yükselim) Yağışları
Yeryüzünden dikey yönde yükselen nemli hava kütlelerinin oluşturduğu yağışlardır.
Isınma sonucu oluşan yükselici hava hareketlerinin neden olduğu bu yağışlar, genellikle kısa süreli sağanak yağışlar biçimindedir.
Ekvatoral Bölge’de ve Orta Kuşak’ın karasal bölgelerinde görülür.
Türkiye’de iç bölgelerde ve ilkbahar aylarında görülen yağışlardır.
Not: Ankara ve Eskişehir çevresinde, bu türden gerçekleşen ilkbahar yağışlarına kırkikindi yağmurları adı verilir.
Yeryüzünden dikey yönde yükselen nemli hava kütlelerinin oluşturduğu yağışlardır.
Isınma sonucu oluşan yükselici hava hareketlerinin neden olduğu bu yağışlar, genellikle kısa süreli sağanak yağışlar biçimindedir.
Ekvatoral Bölge’de ve Orta Kuşak’ın karasal bölgelerinde görülür.
Türkiye’de iç bölgelerde ve ilkbahar aylarında görülen yağışlardır.
Not: Ankara ve Eskişehir çevresinde, bu türden gerçekleşen ilkbahar yağışlarına kırkikindi yağmurları adı verilir.
2) Oroğrafik (Yamaç) Yağışları
Denizden gelen nemli bir hava kütlesinin bir dağ boyunca yükselerek soğuyup yoğunlaşmasıyla oluşan yağışlardır.
Özellikle dağların kıyıya paralel olarak uzandığı yamaçlarda görülür.
Dünya’nın en yağışlı kesimlerinde yamaç yağışları görülür.
Yaz mevsiminde Güneydoğu Asya kıyılarında görülür.
Türkiye’de Karadeniz’de (Kuzey Anadolu Dağları) ve Akdeniz’deki (Toros Dağları) yağışların çoğu, yamaç yağışları şeklindedir.
Denizden gelen nemli bir hava kütlesinin bir dağ boyunca yükselerek soğuyup yoğunlaşmasıyla oluşan yağışlardır.
Özellikle dağların kıyıya paralel olarak uzandığı yamaçlarda görülür.
Dünya’nın en yağışlı kesimlerinde yamaç yağışları görülür.
Yaz mevsiminde Güneydoğu Asya kıyılarında görülür.
Türkiye’de Karadeniz’de (Kuzey Anadolu Dağları) ve Akdeniz’deki (Toros Dağları) yağışların çoğu, yamaç yağışları şeklindedir.
3) Cephesel (Frontal )Yağışlar
Sıcaklık ve nem özellikleri bakımından farklı karakterlerdeki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında cephe oluşur.
Hafif ve hareketli olan sıcak hava, soğuk hava kütlesi üzerinde yükselerek soğur ve yağış bırakır.
Orta enlemlerde, özellikle kışın görülür.
Not: Ekvatoral Bölge’ye soğuk hava kuvvetleri, kutup bölgelerine ise sıcak hava kütleleri giremediği için bu bölgelerde cephe yağışları görülmez.
Sıcaklık ve nem özellikleri bakımından farklı karakterlerdeki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında cephe oluşur.
Hafif ve hareketli olan sıcak hava, soğuk hava kütlesi üzerinde yükselerek soğur ve yağış bırakır.
Orta enlemlerde, özellikle kışın görülür.
Not: Ekvatoral Bölge’ye soğuk hava kuvvetleri, kutup bölgelerine ise sıcak hava kütleleri giremediği için bu bölgelerde cephe yağışları görülmez.
Yağışların Dağılışında Etkili Faktörler
1-Denize Göre Konum
2-Yer Şekilleri
A- Yükselti
B-Dağların Uzanış Doğrultusu
3-Rüzgârların Esme Yönü
4-Okyanus Akıntıları
5-Basınç Merkezi
6-Güneş Işınlarının Düşme Açısı
7-Bitki Örtüsü
2-Yer Şekilleri
A- Yükselti
B-Dağların Uzanış Doğrultusu
3-Rüzgârların Esme Yönü
4-Okyanus Akıntıları
5-Basınç Merkezi
6-Güneş Işınlarının Düşme Açısı
7-Bitki Örtüsü
YAĞIŞ REJİMİ
Yağışın yıl içindeki dağılışına denir. Yıl içinde alınan yağışın dağılışına göre düzenli veya düzensiz rejimler olarak ayrılır.
Dünya’da Yağışın Dağılışı
Türkiye’de Yağışın Dağılışı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder