İklim ve bitki örtüsü birbirine bağlı iki kavramdır.
Genel olarak herhangi bir bölgedeki bitki örtüsünün dağılışını belirleyen temel faktör iklim özellikleridir. Her iklimin kendine has bir doğal bitki örtüsü vardır.
Akdeniz ikliminin bitki örtüsü makidir.
Ekvatoral iklimin bitki örtüsü tropikal yağmur ormanlarıdır.
Sert Karasal iklimin bitki örtüsü taygadır.
İKLİM TİPLERİ
A) SICAK KUŞAK İKLİMLERİ
1. EKVATORAL İKLİM
Görüldüğü Yerler
Yaklaşık olarak 10° Kuzey ve 10° Güney enlemleri arasında kalan yerlerde 1000 metreden daha alçak alanlarda görülür.
Güney Amerika’daki Amazon Havzası’nda, Afrika’da Kongo Havzası’nda ve Gine Körfezi kıyılarında, Malezya adalarında belirgin olarak görülür.
Yıllık sıcaklık ortalaması 24-26°C’dir.
Yıllık sıcaklık farkı 1-2°C’dir.
Bu durumun nedenleri;
Güneş ışınlarının yere düşme açısının yıl boyunca az değişmesi ve Güneş ışınlarının yere düşme açısının yıl boyunca yüksek olmasıdır.
Yağış Özellikleri
Her mevsim yağışlı olduğundan yağış rejimi düzenlidir.
Bu durumun nedenleri;
Sürekli yükselici hava hareketlerinin olması (sürekli termik alçak basınç merkezi) ve Alize rüzgârlarının karşılaşma alanı olmasıdır.
Yağışların tamamı Konveksiyonel (yükselim) kökenlidir.
Güneş ışınlarının daha dik açılarla düştüğü (Mart – Nisan ve Eylül – Ekim) dönemlerinde sıcaklığın artmasına bağlı olarak yağışlar da artar.
Yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir.
Mutlak nem miktarı ve bağıl nem oranı yüksektir.
Not: Sıcaklık farkının az ve yağışın fazla olması nedeniyle Ekvatoral iklimde kimyasal çözünme etkilidir.
Doğal Bitki Örtüsü
Yıl boyunca sıcaklığın ve nemliliğin fazla olmasına bağlı olarak geniş yapraklı gür ormanlar görülür.
Bu ormanlar bütün yıl yeşil kalan, uzun boylu (40 – 50 m) ağaçlardan oluşur. Bu ormanlara tropikal yağmur ormanları denir.
Yıl boyunca sıcaklığın ve nemliliğin fazla olmasına bağlı olarak geniş yapraklı gür ormanlar görülür.
Bu ormanlar bütün yıl yeşil kalan, uzun boylu (40 – 50 m) ağaçlardan oluşur. Bu ormanlara tropikal yağmur ormanları denir.
Not: Ekvatoral iklimde 0 – 1000 metreler arasında sıcaklık ve nemlilik fazla olduğu için nüfus seyrektir. Nüfusun yoğun olduğu yerler daha serin olan 1000 metreden sonra başlar.
Görüldüğü Yerler
Her iki yarımkürenin 10° ve 20° enlemleri arasında görülür.
Güney Amerika’da; Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Bolivya ve Praguay’ın büyük bir bölümünde, Afrika’da; Nijerya, Sudan, Tanzanya, Zambiya, Angola’nın büyük bir bölümünde, Orta Amerika’nın iç kesimlerinde, Avustralya’nın kuzeyinde görülür.
Sıcaklık Özellikleri
Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C’nin üzerindedir.
Yıllık sıcaklık farkı 3 – 5°C arasında değişir.
Ekvatoral iklime göre, sıcaklık farkının biraz fazla olmasının nedeni güneş ışınlarının geliş açısındaki değişimin biraz daha fazla olmasıdır.
Yağış Özellikleri
Sıcaklığın arttığı yaz döneminde yağışlar artar sıcaklığın nispeten azaldığı kış döneminde ise azalır.
Yağışların tamamı konveksiyonel kökenli olup, yağmur şeklinde düşer.
Yıllık yağış miktarı 1000 – 1500 mm arasında değişir.
Yağışlı dönemde yeşeren, kurak dönemde kuruyan yüksek boylu (1 – 1,5 metre) ot topluluklarıdır.
Savan adı verilen bu ot toplulukları arasında yer yer değişik türden ağaç topluluklarına da rastlanır.
Akarsu boylarında galeri ormanları adı verilen bitkiler görülür.
Görüldüğü Yerler
20° – 40° enlemleri arasında özellikle Asya’nın Güney ve Güneydoğu kesiminde görülür.
Hindistan, Tayland, Malezya, Çin, Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerde görülür.
Yıllık sıcaklık ortalaması 15 – 20°C civarıdandır.
Yıllık sıcaklık farkı 5 – 10°C arasında değişir
Yağış Özellikleri
Yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi kuraktır.
Bu durumun nedeni,
Muson rüzgârlarının yazın denizden karaya doğru kışın ise karadan denize doğru esmesi ile ilgilidir.
Yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir.
Dünya’da en fazla yağışı alan yer Muson iklim bölgesinde bulunur.
(Hindistan’da Çerapunçi yöresi 12.000 mm yağış alır.)
Dağlık kesimlerde yaz musonları yamaç (orografik) yağışlara neden olur.
Yağışsız dönemde yaprağını döken ormanlardır.
Az yağış alan iç kesimlerde ise yer yer savanlara rastlanır.
Çöl iklimi üçe ayrılır:
a. Tropikal Çöller
b. Orta Kuşak Çölleri
c. Soğuk Kuşak Çölleri
Görüldüğü Yerler
Tropikal çöller dönenceler ile 30° enlemleri çevresinde görülür.
Bu durumun nedeni, dinamik yüksek basınç merkezine bağlı olarak oluşan alçalıcı hava hareketlerinin havanın nem açığını artırmasıdır.
Orta kuşak çölleri ise Orta Kuşak’ta çevresi yüksek dağlarla kaplı, denize uzak alanlarda görülür.
Yıllık sıcaklık ortalaması 26 – 30°C arasındadır.
Günlük sıcaklık farkı çok 40-50°C’dır.
Gündüz 50°C’yi geçen sıcaklıklar, gece sıfırın altına inebilir. Bu duruma bağlı olarak kayaçlarda mekanik (fiziksel) çözülme fazladır.
Not: Tropikal çöllerde yıllık sıcaklık farkı çok fazla değildir.
Yağış Özellikleri
Belirli bir yağış rejimi yoktur.
Yıllık yağış miktarı 200 mm’nin altındadır.
Yağışlar konveksiyonel oluşumludur.
Bağıl nem oranı yıl boyunca düşüktür.
Doğal bitki örtüsü bakımından son derece fakirdir.
Kurakçıl ve dikenli bitkiler (kaktüs) yetişir.
B) ILIMAN KUŞAK İKLİMLERİ
1. AKDENİZ İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
Genel olarak her iki yarımkürenin 30- 40° enlemleri arasında görülür.
Akdeniz çevresinde, Kuzey Amerika’da California çevresinde, Güney Afrika’da Kap Bölgesi’nde, Güney Amerika’da Orta Şili’de, Avustralya’nın güney ve güneybatısında görülür.
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer.
Yıllık sıcaklık ortalaması 18 – 20°C’dir.
Don olayı nadiren görülür.
Yağış Özellikleri
Yıllık yağış miktarının yarısı kış mevsiminde düşer. Yaz ayları kuraktır.
Yağışların büyük bir bölümü orografik (yamaç yağışaları) kökenlidir.
Yıllık yağış miktarı 600 – 1000 mm arasında değişir.
Yağışlar genel olarak yağmur şeklinde düşer.
Kar yağışı ve karın yerde kalma süresi yok denecek kadar azdır.
Alçak kesimlerde bodur ağaçlar, çalılardan oluşan makiler yer alır.
Makilerin yaprakları genellikle kadifemsi ve tüylü iken daha kurak yerlerde ise cilalı ve parlak bir yapıya sahiptir. Bu durumun nedeni, buharlaşmayla oluşabilecek su kaybını en aza indirmektir.
Yüksek kesimlerde yağış miktarının artmasına bağlı olarak, iğne yapraklı ağaç türlerinden oluşan Akdeniz dağ kuşağı ormanları yer alır. (Kızılçam, sedir, ardıç, fıstıkçamı, göknar)
Not: Akdeniz ikliminde kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle maki oluşurken makilerin tahrip edilmesiyle garig oluşur.
Görüldüğü Yerler
Batı rüzgârları ve sıcak Okyanus akıntılarının etkisiyle oluşan bir iklim tipidir.
40 – 60° enlemleri arasındaki karaların Batı kıyılarında görülür.
Kanada ve Şilinin batı kıyıları, Avustralya’nın doğu kıyıları ile Yeni Zelanda’da görülür.
Türkiye’de ise Karadeniz kıyılarında görülür.
Yazları sıcak kışları ılıktır.
Yıllık sıcaklık ortalaması 15 °C civarındadır.
Yıllık sıcaklık farkı 15° – 18°C arasında değişir.
Orta kuşak iklimleri içerisinde günlük ve yıllık sıcaklık farkının en az olduğu iklimdir.
Bu durumun nedeni, bağıl nem oranının yıl boyunca yüksek olmasıdır.
Yağış Özellikleri
Her mevsim yağışlıdır.
En fazla yamaç (orografik) yağışı görülür.
Yağış rejimi düzenlidir.
En fazla yağış sonbahar mevsiminde görülürken en az yağış yaz mevsiminde görülür.
Yıllık yağış miktarı 1000 mm’nin üzerindedir.
Bulutluluk oranı fazladır.
Kışın yaprağını döken ormanlardan oluşur. En çok görülen orman ağaçları, kayın, kestane, ladin ve kızılağaçtır.
Ormanların tahrip edildiği yerlerde Psodamaki (yalancı maki) oluşur.
Görüldüğü Yerler
Orta Kuşak’ta deniz etkisine kapalı, karaların alçak kesimlerinde görülür.
Yazları sıcak, kışları soğuktur.
Yıllık sıcaklık ortalaması 15°C civarındadır.
Yıllık sıcaklık farkı 20°C’den fazladır.
Kış aylarında don olayı görülür.
Yağış Özellikleri
En yağışlı mevsim ilkbahardır.
Yaz ayları kurak geçer.
Konveksiyonel yağışlar yaygındır.
Yıllık yağış miktarı 250 – 400 mm arasında değişir.
Yağış rejimi düzensizdir.
Yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan ot topluluklarıdır. Bunlara bozkır denir.
Not: Step ikliminde ormanların tahribi sonucunda antropojen bozkırlar oluşmuştur.
Görüldüğü Yerler
Orta Kuşak’ın yüksek enlemlerinde karaların iç kesimlerinde görülür.
Rusya’nın kuzey kesimlerinde, Kuzey Avrupa’da (İskandinav Yarımadası), Kanada’nın kuzey bölümünde, Türkiye’de Doğu Anadolu çevresinde sert karasal iklim etkileri görülür.
Yaz mevsimi kısa ve sıcak, kış mevsimi uzun ve soğuktur.
Yıllık sıcaklık ortalaması 5°C’dir.
Yıllık sıcaklık farkı 40°C’den fazladır.
Yılın yaklaşık yarısında don olayı görülür.
Yağış Özellikleri
En fazla yağış yaz mevsiminde görülür.
Konveksiyonel yağışlar yaygındır.
Yıllık yağış miktarı 400 – 600 mm arasında değişir.
Yağış rejimi düzensizdir.
Kar örtüsünün yerde kalma süresi 4 – 5 ayı geçer.
İğne yapraklı ormanlardır.
Soğuğa dayanıklı ağaçlardan oluşan bu ormanlara tayga adı verilir.
Sibirya, Kanada ve İskandinavya’da geniş yer kaplar.
C) SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ
1. TUNDRA (KUTUP ALTI) İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
Asya, Avrupa ve Amerika kıtalarının kuzey kesimleri ile Grönland adasının güney kesimlerinde görülür.
Not: Güney Yarımküre’de bu alanlarda kara olmadığı için görülmez.
Yıllık sıcaklık ortalaması 0°C’nin altındadır.
Yaz mevsimi yaklaşık 2-3 ay sürer.
Yıllık sıcaklık farkı 35°C’dir.
Yılın yaklaşık 9 ayı don olayı görülür.
Yağış Özellikleri
Yağışın büyük bir kısmı, kısa süren yaz mevsiminde düşer.
Yıllık yağış miktarı 250 mm’nin altındadır.
Yağışlar daha çok kar şeklindedir.
Kalıcı kar sınırı deniz seviyesine kadar iner.
Tundra ikliminde yılın büyük bir bölümünde (10 ay) toprak donmuştur.
Kısa süren yaz mevsiminde karların erimesiyle toprağın üst kısmı çözülür ve bataklığa dönüşür.
Bu ortamda yetişen bodur çalı, yosun, likenlerden oluşan tundra bitkileri gelişir.
Görüldüğü Yerler
Grönland ve Antartika’da görülür.
Sıcaklıklar yılın hiçbir döneminde 0°C’nin üstüne çıkmaz.
Yıllık sıcaklık farkı 30°C’dır.
Yağış Özellikleri
Yıllık yağış miktarı 150 mm’nin altındadır.
Yağışların az olmasının nedeni, sürekli termik yüksek basınç alanı olmasıyla açıklanır.
Kutup iklimi bölgelerine soğuk çöller de denir.
Kutup bölgelerinde toprak donmuş durumda ve sürekli kar ve buz örtüsüyle kaplıdır.
Bu nedenle, bitki örtüsü, akarsu ve yerleşik hayata rastlanmaz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder